آسیت

آسیت در جوجه ها که معمولاً به عنوان آب آوردگی شکم شناخته می شود، نشان دهنده طیفی از تغییرات فیزیولوژیکی و متابولیک است که منجر به تجمع بیش از حد مایع در حفره شکمی می شود. این تغییرات در پاسخ به تعدادی از عوامل غذایی،محیطی و ژنتیکی رخ می دهد.

تعریف آسیت

اصطلاح “آسیت” در واقع به تجمع مایع در حفره شکم اشاره دارد.این بیماری بیشتر به عنوان سندرم فشار خون ریوی شناخته می شود. آسیت بیشتر در سن 4 تا 5 هفتگی تشخیص داده می شود. مرگ و میر کلی ناشی از آسیت در خروس های مولد که دارای قابلیت رشد بیشتری  نسبت به مرغ ها هستند، بیشتر است.

آسيب شناسي

این آسیب شناسی با فشار خون بالا غیرطبیعی بین قلب و ریه ها (فشار خون ریوی) همراه است که منجر به نارسایی قلبی، افزایش فشار خون در وریدها و تجمع بیش از حد مایع در کبد می شود که وارد حفره شکمی میشود. علائم مشخصه آسیت در جوجه ها رشد ضعیف ،آب آوردگی شکم،تنگی نفس (تنفس، همراه با صداهای غرغر، حتی در غیاب استرس گرمایی ظاهری) سیانوز احتمالی (تغییر رنگ آبی پوست، به ویژه در اطراف شانه و واتل ها و بافت ماهیچه ای).

به طور کلی از مهم ترین علائم آسیت میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

مایع کهربایی یا شفاف (لنف) در حفره شکمی

بزرگ شدن قلب‌ها با مایع در پریکارد (کیسه اطراف قلب)

کبد متورم و گاهی اوقات فیبرین روی سطح کبد قابل مشاهده است

ریه‌ها رنگ پریده یا خاکستری

اتیولوژی

علت آسیت بسیار متناقض است. معمولاً ژنتیک برای آب آوردگی شکم در طیور میتواند علت مناسبی باشد. با این حال، شرکت‌های اصلاح‌کننده مقاومت ژنتیکی را در برابر آسیت بهبود بخشیده‌اند.

ترکیبی از عوامل منجر به آسیت می شود:

• محیط: دمای محیط، ارتفاعات بالا، تراکم انبار، کیفیت هوا
• تغذیه: تراکم جیره، نوع تغذیه
• بهداشت: خوراک، محیط زیست
• رویدادهای ژنتیکی

سایر عوامل موثر در ایجاد آسیت

منشا قارچی

یکی دیگر از عوامل بیماری زا، کپکی به نام آسپرژیلوس است که گاهی در محل پرورش طیور وجود دارد. بیماری ناشی از این کپک که اصطلاحاً “پنومونی مادرزادی” نامیده می شود، کلونی های کپک را در ریه ها تشکیل می دهد و نواحی ندولار سختی را ایجاد می کند که منجر به عفونت کیسه هوایی و متعاقباً ایجاد آسیت می شود.

منشا باکتریایی(اندوتوکسین ها)

تعداد قابل توجهی از سندرم آسیت در گله های گوشتی توسط میکروارگانیسم ها ایجاد می شود. بیشتر باکتری های گرم منفی (E. coli، Salmonella sp.، Campylobacter) به دلیل لایه لیپوپلی ساکارید (LPS) بیماری زا در نظر گرفته می شوند.

برخی از مطالعات نشان داده اند که LPS باعث انقباض عروق ریوی می شود که منجر به آسیت (فشار خون ریوی) در جوجه های گوشتی می شود. LPS به طور مثبت با میزان گرد و غبار در مرغداری ها مرتبط است.

برای مثال، قرار گرفتن در معرض تنفسی با E. coli می تواند بروز آسیت را تا پنج برابر در جوجه های گوشتی افزایش دهد. مشخص شده است که سالمونلا تیفیوموریوم ممکن است باعث مرگ و میر تا ۷۹ درصد در جوجه های یک هفته ای شود. با این حال، در برخی از مطالعات، ضایعات سالمونلوز برای جوجه های گوشتی 4 تا 6 هفته ای با عفونت همزمان E. coli که در نتیجه منجر به آسیت می شود، گزارش شده است.

اثر آب در ابتلا به آسیت

محققان در سال 2020 گزارش داده‌اند که اگرچه آب آشامیدنی قلیایی ایمنی هومورال را تضعیف می‌کند و پتانسیل ژنتیکی جوجه‌های گوشتی را محدود می‌کند، ولی سیستم ایمنی از آب اسیدی سود می‌برد زیرا pH طبیعی ماده را تقلید می‌کند.

با این حال، استفاده از اسیدی‌کننده‌ها و قلیایی‌کننده‌ها در آب آشامیدنی نیز تاثیر مستقیمی بر سایر شاخص‌های کیفیت آب دارد. از این نظر، آب آشامیدنی جوجه­ های گوشتی نباید حاوی مقادیر بیش از حد مواد معدنی باشد. در مطالعه ­ی مارتینز و همکاران در سال 2021، از 1% بی کربنات سدیم برای قلیایی کردن آب آشامیدنی استفاده شد و نتیجه گرفتند که سطح بیش از حد سدیم در خوراک یا آب، حجم خون را افزایش می­دهد، که نیاز به کار قلبی بیشتری در جوجه­ های گوشتی دارد.

افزایش جریان خون یا افزایش مقاومت در برابر جریان در ریه ­ها منجر به هیپرتروفی بطن راست، افزایش فشار وریدی و آسیت می­شود. لن و همکاران در سال 2002، از دست دادن کل کلر باقیمانده زمانی که آب دارای pH کمتر از 5/2 و بیشتر از 9 بود را مشاهده کردند. لازم به ذکر است که افزودن اسید استیک و بی کربنات سدیم در آب آشامیدنی تاثیری بر دمای آب، کدورت، کلیفرم کل و کلیفرم های مدفوعی نداشت.

سید و دونینگ در سال  2015 بیان کردند که تعادل بهینه ­ی الکترولیت­ها در فرمولاسیون جیره و آب آشامیدنی جوجه­ های گوشتی، احتباس خون و مایعات را تنظیم می­کند. بنابراین، سدیم اضافی در جیره یا آب آشامیدنی باعث هایپرناترمی می­شود که باعث افزایش احتباس مایعات، جریان خون، مقاومت در برابر جریان و مصرف آب برای تعادل مایعات می­شود. محققان در سال 2007 عنوان کردند که افزایش غلظت سدیم در آب باعث افزایش حجم خارج سلولی می­شود و باعث از دست رفتن آب داخل سلولی می­گردد که با افزایش مصرف مایعات جبران خواهد شد. کالبد گشایی­ های انجام شده بر روی جوجه­ های گوشتی (10 روزه) مصرف کننده­ی آب قلیایی شده با بی­کربنات سدیم، شواهدی از تجمع آب در ناحیه­ی شکم (آسیت) در 100% حیوانات نشان داد.

میزان بالای TDS سبب بروز آسیت در جوجه ­های گوشتی می­شود، سندرومی که با نارسایی احتقانی بطن راست قلب، با فشار خون وریدی هیدرواستاتیک عمومی، هیپرتروفی قلب و ادم مشخص می­شود. غلظت سدیم بالاتر از ppm4000 باعث ایجاد سمیت، سندرم آسیت و کاردیومگالی می­شود که علامت اخیر ناشی از تضعیف قلب، اتساع و هیپرتروفی است.

راهبردهای متعددی مانند محدودیت جیره­های ابتدایی، تراکم کمتر جیره، محدودیت زمان دسترسی به غذا و اصلاح رشد جوجه ­ها، برای کاهش بروز آسیت و بهبود رشد اندام­های داخلی و تولید دام پیشنهاد شده اند. تحقیقات نشان داده اند اسیدهای آلی از نظر آماری وزن نسبی کبد را در جوجه‌های گوشتی تغییر می‌دهند. همچنین سندرم آسیت وزن نسبی و فعالیت بورس فابریسیوس را به دلیل نارسایی احتقانی قلب کاهش می­دهد. مطابق نظر مکسول و همکاران (1986) سندرم آسیت در جوجه­های گوشتی جوان با افزایش هموگلوبین و هماتوکریت مشخص می­شود، اگرچه بسته به عوامل محرک هتروفیلی، مونوسیتوز، لنفوسیتوز و کاهش حجم خون مشاهده می­شود.

کنترل آسیت

کاهش نیاز به اکسیژن متابولیکی پرندگان با کاهش رشد یا کاهش تراکم غذا یا در دسترس بودن می­ تواند از آسیت ناشی از سندرم فشار خون ریوی جلوگیری کند. دمای محیط، رطوبت و حرکت هوا باید کنترل شود تا از از دست دادن بیش از حد گرمای بدن به ویژه در اوایل دوره­ی نوزادی جلوگیری شود. حتی قرار گرفتن کوتاه مدت در معرض استرس سرما در هفته‌های اول زندگی گله‌ها را مستعد این وضعیت می‌کند. آسیت ناشی از عوامل دیگر (مانند سدیم، آسیب ریه، آسیب کبد و غیره) را می­توان با اجتناب از عوامل ایجاد کننده­ ی درگیری پیشگیری کرد. ارتفاع بیش از 900 متر برای جوجه­ های گوشتی رضایت بخش نیست و رشد آن باید کاهش یابد تا از مرگ و میر جلوگیری شو. مراقبت بیشتر برای جلوگیری از سرمازدگی نیز در ارتفاعات بالاتر ضروری است. تحقیقات نشان داده است که جوجه­ های گوشتی را می­توان از نظر ژنتیکی هم برای مقاومت و هم استعداد ابتلا به سندرم فشار خون ریوی و آسیت مرتبط انتخاب کرد.

مطالعات صورت گرفته در مورد کاهش آسیت

در حال حاضر، بسیاری از آثار علمی تاثیر اسیدهای آلی را به عنوان اسیدی‌کننده آب آشامیدنی در تولید جوجه‌های گوشتی نشان داده‌اند، اگرچه نتایج به دلیل عوامل متعددی از جمله محیط، خوش‌خوراکی خوراک، ظرفیت بافری جیره، غلظت اسید آلی مورد استفاده، مدیریت، سلامت روده، وجود سایر ترکیبات ضد میکروبی، pH آب بیان ژنتیکی طیور، متفاوت است و بسیاری از پرورش دهندگان به استفاده ­ی مکرر از این اسیدهای آلی (عمدتا اسید استیک) در آب آشامیدنی، عمدتا در شرایط استرس زا، با هدف کاهش کلونیزاسیون باکتری­های بیماری زای روده و ترویج طرد رقابتی ادامه می­دهند.

درمان و پیشگیری

در مرحله اول، درک علل زمینه‌ای بروز آسیت در مرغداری بسیار مهم است. در مورد آسیت ناشی از ژنتیک، محدودیت خوراک ممکن است اثر بیماری را کاهش دهد. پرندگان با رشد کندتر نیاز به اکسیژن را کاهش داده اند و به اندام های قلبی ریوی اجازه می دهند تا با نیازهای اکسیژن پرندگان سازگاری داشته باشند.

با این حال، کاهش مصرف خوراک باعث کاهش عملکرد رشد جوجه های گوشتی می شود. محدودیت خوراک تنها زمانی سود اقتصادی دارد که بروز آسیت بسیار شدید باشد.

در مورد آسیت ناشی از میکروارگانیسم ها میتوان از افزودنی خوراک متشکل از پروبیوتیک ها، پری بیوتیک و عصاره گیاه شیرین بیان است استفاده کرد.حفظ محیط دستگاه گوارش سبب  بهبود عملکرد گله به ویژه در شرایط آسیت میشود. در مورد آسیت هایی با منشا کبدی از درمان های متفاوتی میتوان استفاده نمود. ممکن است اصلاحات تغذیه ای، مکمل های غذایی به همراه داروهای آنتی بیوتیک، ضد ویروسی یا ضد انگلی در صورت نیاز انجام شود. استفاده از محصولات هومیوپاتی یا گیاهی ممکن است برای حمایت از کبد پرنده مفید باشد، اما فقط باید تحت راهنمایی یک دامپزشک  استفاده شود.جهت پیشگیری و درمان اختلالات کبدی از محصول کاملا طبیعی مثل گیاه خار مریم(سیلیمارین) میتوان استفاده کرد که سبب جلوگیری و درمان اختلالات کبد و صفرا شود و همچنین با سم زدایی کبد سبب بهبود فعالیت آن شود.